Voorwoord

Houd jij van paardrijden en luister je graag naar André Hazes? Grote kans dat je tijdens de afgelopen Nederlandse verkiezingen advertenties op sociale media voorbij hebt zien komen van BBB. Of ben je meer van hockey en bezoek je in je vrije tijd veel musea? Dan stond D66 klaar om jou te targetten. Dit bleek uit onderzoek van De Groene Amsterdammer in november 2023. Het toonde nog maar eens aan: iedereen die het kan betalen, kan mensen online – op een hele specifieke manier – beïnvloeden.

Voor ons was online beïnvloeding in het kader van de verkiezingen dan ook een van de grote thema's van 2023. Van links tot rechts; iedere politieke partij leek gebiologeerd door de profileringsmogelijkheden van Meta en Google. Partijen betalen grof geld om weggevallige kiezers te bereiken, ook wanneer het betekent dat het in de zakken verdwijnt van een manipulatieve tussenpartij: Big Tech. Daarmee staat onze democratische rechtsstaat onder druk. Hoe geïnformeerd zijn we, en hoe vrij zijn onze verkiezingen, wanneer ieder van ons online continu onbewust wordt beïnvloed?

Gelukkig heeft ons werk op dit onderwerp zijn vruchten afgeworpen: politieke partijen mogen door de Digital Services Act (DSA) geen advertenties meer tonen op basis van gevoelige gegevens, zoals seksuele geaardheid, religie of etniciteit. Dat wordt nu zelfs vastgelegd in een speciale Europese wet over politieke online advertenties. Iets waar wij al jaren voor strijden!

Maar Bits of Freedom zou Bits of Freedom niet zijn, als we ons niet nog steeds zorgen maken. We blijven kritisch, want beïnvloeding gebeurt niet alleen in de context van verkiezingen, of in de context van advertenties. De sensatiebeluste algoritmen van Big Tech hebben een publiek debat vormgegeven waarin haat floreert, ophef beloond wordt en misinformatie onbestraft blijft.

Dit probleem zal niet in één klap gefixt zijn. Maar dat maakt nog niet dat we kleine successen uit het oog moeten verliezen. Belangrijke veranderingen gaan nooit over één nacht ijs. En het uitleggen, verdedigen en bevorderen van onze digitale rechten en de democratische rechtsstaat is een doorlopende taak.

Immers was 2023 voor ons weer een bewogen jaar waarin veel veranderingen, waar we zo hard voor hebben gepleit, zijn doorgevoerd. Het jaar stond naast de nieuwe Europese rechten voor platformgebruikers, onder andere in het teken van het beïnvloeden van de AI-wetgeving, het beperken van overheidssurveillance en -censuur en het uitvoeren van eigen technisch onderzoek naar digitale misstanden. We vertellen je er graag meer over in dit jaarverslag. Eén ding is zeker: ons werk zit er nog lang niet op.

Bits of Freedom
april 2024